İşyerlerinde yurtiçi ve yurtdışı bilgi kaynakları, iyi uygulamalar, yönetim sistemi standartları ve yasal düzenlemeler ışığında çalışanlara verilen iş sağlığı ve güvenliği konulu eğitimleri değişik kriterlere göre sınıflandırmak mümkündür. Ülkemizin cumhuriyet ilanından önce ve sonra yapılandırdığı iş hukuku, sosyal güvenlik uygulamaları, medeni kanun ve tazminat hukuku çerçevesinde işyerlerindeki çalışan eğitimlerine bu bağlamda kısaca bir göz atmak yararlı olacaktır.
İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konulu eğitimlerin kurgulanması, eğitim gereksinim analizlerinin yapılması, eğitim isteklerinin karşılanması, yönetim sistemi standart şartlarına uyumun sağlanması amacıyla birçok başvurulabilecek bilgi kaynağı bulunmaktadır. Bunlar özetle aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Dünya Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri (http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/sozlesmeler.htm)
- Avrupa Komisyonu yönergeleri
- Ulusal iş sağlığı ve güvenliği kanun, tüzük, yönetmelik ve uygulama tebliğleri
- Yasa uygulayıcılarının talepleri (iş teftişleri)
- Üçüncü taraf gözetim ve denetim uzmanlarının önerileri
- Akademik görüşler
- Milli Eğitim Bakanlığı yaklaşımı
- Mesleki birliklerin ve diğer sivil toplum kuruluşlarının iyi uygulamaları, vb.
Organizasyonlarda planlayan ve yöneten odakların, iç müşterilerin eğitim isteklerini toplarken yukarıdaki tüm bilgi kaynakları ile birlikte bu isteklerin bir planlama matrisinde (eğitim matrisi) bir araya getirmesi, başarılı ve etkin bir sağlık ve güvenlik yönetimi için önerilir.
İşyerlerindeki tipik sağlık ve güvenlik konulu eğitimleri aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür:
Grup 1 Eğitimler (İşe Başlama Aşaması)
Bu grupta çalışanların işyerini tanıması, sağlık ve güvenlik politikalarını öğrenmesi, işyerindeki sosyal haklar, sorumluluklar ve görevleri tanıması, acil durumlara hazırlıklar, kritik davranışlar, tahliye yolları, toplanma noktaları ve kişisel önlemleri kavraması sağlanmaktadır.
Eğitimlere insan kaynakları, sağlık ve güvenlik birimleri, idari ve sosyal işler, tedarik zinciri yönetimi ve proje-mühendislik bölümleri yönetimi destek verebilir.
Bu tür 'başlangıç' konumundaki eğitimlere aşağıdakine benzer isimler verildiği görülmektedir:
– Oryantasyon
– 1. Gün
– Temel İSG Bilinçlendirme
Grup 2 Eğitimler (İleri Seviye)
Çalışanların yöneticilerle yaptıkları işbirliği, risk değerlendirmesi ve benzeri ortak çalışmalar sonucu işyerinde saptanan risklere göre farklı eğitim gereksinimleri doğabilir. Bunlara şunlar örnek verilebilir:
- Tehlikeli kimyasallar
- İş hijyeni
- Elle ve vücutla çalışmalar
- Sınırlandırılmış alanlara giriş ve çalışmalar
- Yüksekte yapılan çalışmalar
- Radyolojik çalışmalar
- Mekanik yük kaldırma
- İş ekipmanı ile yapılan çalışmalar
Yukarıdakiler gibi sayısız konu başlığını anımsamak mümkündür. Bu eğitimlerin zamanlaması, tekrarlama sıklığı, eğitimlerin içerik kurgusu ve eğitim alacak kişilerin seçimi gibi önemli konular, üst yönetim'in desteğiyle sağlık ve güvenlik birimi üyesi uzmanlar, danışmanlar, mühendisler, teknik elemanlar, destek elemanları, işyeri hekimleri, işyeri hemşireleri gibi kilit persone tarafından yorumlanmalıdır.
Eğitimleri konusunda yetkin, onaylanmış ve deneyimli eğiticilerin vermesi en uygunudur.
Grup 3 Eğitimler (Mesleki Yeterlilik)
AB uyumlu mesleki yeterlilik kavramı (www.myk.gov.tr) ve 2013 yılında yayınlanmış olan Mesleki Eğitimler Yönetmeliği (http://www.csgb.gov.tr/csgbportal/isggm.portal?page=mevzuat&id=3) kapsamında konuya özel meslek gruplarına ait mesleki eğitimlerin aşağıdaki kaynaklardan sağlanabileceği bilinmektedir:
"Milli Eğitim Bakanlığı'nın ilgili biriminin onayının alınması şartıyla; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, eğitim amaçlı faaliyet gösteren vakıf ve dernekler, işçi ve işveren kuruluşları ile bünyelerinde kurulu iktisadi işletmeler, işçi ve işveren kuruluşları tarafından Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş eğitim amaçlı şirketler ve işveren"
Grup 4 Eğitimler (Acil Durumlar)
Yasa düzenleyici kurumlar ve ilgili kuruluşların hazırladıkları kanunlar, tüzükler, yönetmelikler ve tebliğler uyarınca işyerlerinde tipik acil durumlara yönelik farkındalık, ekip üyeleri ve uygulamalı ? sınamalı eğitimlerin gerçekleşmesi öngörülmektedir. 2013 yılında yayınlanmış olan Acil Durumlar Yönetmeliğinde bu tür eğitimlere konu olan görev grupları aşağıdaki gibi verilmektedir:
(1) Tüm çalışanlar acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilir.
(2) İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum planları ile ilgili bilgilendirme yapılır.
(3) Acil durum konularıyla ilgili özel olarak görevlendirilenler, yürütecekleri faaliyetler ile ilgili özel olarak eğitilir. 11'inci maddenin birinci fıkrası uyarınca görevlendirilen çalışanlara, eğitimlerin işyerinde iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi tarafından verilmesi halinde, bu durum işveren ile eğitim verenlerce imzalanarak belgelendirilir.
Grup 5 Eğitimler (Yönetim Sistemleri ve İyi Uygulamalar Yaklaşımı)
Ulusal ve uluslararası bilgi kaynakları başka alanlarda da eğitimlerin kurgulanmasını önermektedir. Bunlara örnek olarak da aşağıdakiler verilebilir:
- Yönetim sistemleri farkındalığı
- Bilgi güvenliği
- İş sürekliliği
- Kriz yönetimi
- Davranış odaklı güvenlik yönetimi
- Koçluk tabanlı güvenlik yönetimi
- Risk tabanlı bakım
- Olay araştırmaları ve kök neden analizi
Son sözler…
Yetişkin eğitimi, birçok paydaşın desteğiyle kurgulanması gereken bir süreçtir. Eğitim gereksinim analizi, eğitimin çıktıları için öngörüler, eğitimin zamanlaması, eğitimde kullanılacak araç-gereç ve yer bilgileri, katılımcıların oluşturacağı eşdeğer yapı (benzerlik) gibi bileşenler tasarımda öne çıkmaktadır. Eğitici seçimi, eğiticinin yetkinliği ve benzer eğitimlerdeki geçmiş başarıları eğitim kurgusunda gözardı edilmemesi gereken diğer konulardır. Eğitim matrisi tasarımı için aşağıdaki paydaşları önerebiliriz:
- İnsan kaynakları, eğitim, organizasyonel gelişim ve kariyer bölümleri
- Süreç yönetimi odak kişileri (ıso 9001, ISO 45001, ıso 14001 gibi)
- Sağlık ve güvenlik takımları (birimler, bölümler, danışmanlar, uzmanlar gibi)
- Hukuk danışmanları
- Tedarik zinciri yöneticileri
- Lojistik-planlama yöneticileri
- Mühendislik bölümleri
- Proje yönetimleri
İyi eğitimler 
A. Murat Arıkan
Kıdemli İSG Danışmanı