Ulusal ve Uluslararası İş Sağlığı - Güvenliği yasaları işyerinde risk değerlendirmesi yapılmasını zorunlu kılar. Peki bu nasıl bir süreçtir? Çok değişik yaklaşımlara, bilimsel inceleyişlere ve iş kollarına göre farklı yöntemlere rastlamaktayız. Şu kesindir ki Dünya’ da her türlü iş kolu ve işyeri / proje türüne göre TEK BİR YÖNTEM YOKTUR ve OLMAMALIDIR ! Bunun nedenleri aşağıda açıklanmaktadır :

  • Tehlikelerin çeşitliliği; her bir iş adımında karşılaşılan tehlikeler İNSAN, ORTAM ve İŞ İSTASYONU temelli olabilir. Tehlikelerin hedefle buluşması olasılığı İŞYERİ İNCELEMELERİNE ve ÇALIŞANLARIN ÖZELLİKLERİNİN ‘uzman katkısı’ ile kararlaştırılmasına doğrudan bağımlıdır;
  • Teknolojinin Etkileşimi; Gelişen Dünya’ da ve İlerleyen Fen’ de hergün daha da karmaşık bir hale gelen İNSAN-DONANIM-PROSES etkileşimi görülmektedir. Bir aracın ya da bir sürecin oluşturduğu YENİ RİSK ETMENLERİ tam olarak öngörülemez, Sağlık ve Güvenlik Olayları (INCIDENTS) oluştukça anlaşılır !
  • Bir İş Kolu için ETKİN ve DOĞRU risk değerlendirme yöntemi SADECE O İŞYERİ TÜRLERİ için geçerli olabilir;
  • Tek bir iş adımında bile İŞYERİ İÇİNDEN SEÇİLEN risk değerlendirme ekip üyelerinin UZMANLIKLARININ sınırını aşan ve nasıl kontrol altına alınacağı tam olarak belirlenemez olgular ile karşılaşılabilir (iyonlaştırıcı radyasyon, mesleki bulaşlar ve psikolojik sorunlar gibi);

UYGUN ve YETERLİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ için aşağıdaki ‘olmazsa olmaz’ özellikler düşünülmelidir :

  • Tehlike Saptama adımlarında işyerindeki tüm günlük ve olağandışı iş adımları gözönüne alınmalıdır. Her farklı iş adımı için doğabilecek tüm tehlike faktörleri EVRENSEL TEHLİKE FAMİLYALARI’ ndan seçilmelidir;
  • Tehlikelerden etkilenen tüm HEDEFLER (odaklar) eksiksiz değerlendirme kapsamında olmalıdır. Çalışanlar; Yükleniciler, Tedarikçiler, Müşteriler, Ziyaretçiler ve Özel Risk Grupları gibi;
  • Sistematik bir YÖNTEM ile herbir ALT İŞ ADIMINDAKİ risk faktörleri dikkate alınmalıdır. İşlemin yani İŞ TEHLİKE ANALİZİ / GÖREV EMNİYET ANALİZİ süreçlerinin sağlığı için bu aşamada mutlaka UZMAN KATKISI’ na başvurulmalıdır. (Dikkat ! Dünya’ da UZMANLIK ve YETKİN KİŞİ kavramlarında farklı algılar oluşmaktadır. En geniş bakışla bir kişinin KONUSUNDA UZMAN olması için:
    1. YETERLİ BİLGİYE ve DENEYİME;
    2. DAHA ÖNCE BENZER İŞLERDEKİ ÖZNEL DEĞERLENDİRMELERE ve İNCELEME YETENEĞİNE;
    3. EKİP ÇALIŞMASINA YATKIN OLMAYA;
    4. YÜKSEK RİSK ALGISI’ na; ve
    5. KENDİ BİLGİ SINIRLARINI BİLME ALÇAK GÖNÜLÜLÜĞÜ’ ne sahip olması gerekir !

 İş - Görev - Ortam ve Proses tabanlı Tehlike Analizleri için iş kollarındaki (ve literatürde geçerliliği kanıtlanmış) yöntemler seçilmelidir. Seçilecek analiz ve sonrasında DOĞRUDAN BAĞLANTILI RİSK DEĞERLENDİRMELERİ için basitçe aşağıdaki sıralama uygun olacaktır :

Adım 1. Alanın / Görevin / Kişinin / Ortamın FİZİKSEL OLARAK İNCELENMESİ;

Adım 2. Görevin yazılı akışına (iş yönergesi, iş emri, iş iznine konu olan ‘emniyetli çalışma yöntem bildirimi ?) göre TÜM TEMEL SÜREÇ ADIMLARININ AYRILMASI;

Adım 2. Çalışanın ilgili süreç adımlarındaki HER BİR İŞİ (işlemi, hareketi, kullandığı araç-madde-enerji ve diğerleri) için TEHLİKE AVCILIĞI yapılması;

Adım 3. Herbir GÖREV / İŞ ADIMI için geçerli RİSKLERİN ÖNGÖRÜLMESİ (benimsenen yönteme göre hesaplanması - risk karşılaştırması yapılması); Risk Kontrol Önlemlerinin (İNSAN-DONANIM-ORTAM ve ORGANİZASYON) kararlaştırılması;

Adım 4. EMNİYETLİ ÇALIŞMA YÖNERGESİ’ nin (Safe Operating Procedure veya Safe System of Work) yayınlanması;

Adım 5. Gerekli TOPLANTI (safe work instruction training; statutory training; permit-to-work toolbox talk) ve BİLGİLENDİRMELERİN yapılması; Yönergenin uygulanması;

Adım 6. İşyerinde (İŞ İSTASYONUNDA - ÇALIŞMA BÖLGESİNDE - ŞANTİYEDE veya İŞYERİ DIŞI İŞ SAHASINDA) uygulamaların denetlenmesi; GEREKLİ GÖZETİMİN (süpervizyon) yapılması;

Adım 7. GÜVENLİ ve GÜVENLİ OLMAYAN tüm davranışların zamanında saptanması; yerinde düzeltilmesi ve ÇALIŞANLARA GERİ BESLEME YAPILMASI;

Adım 8. Tehlike Analizleri ve Görev Risk Değerlendirmelerinin (Hazard Identification and Task Risk Assessment - HITRA) gözden geçirilmesi / yenilenmesi.

Yasalara ve Mühendislik Uygulama Rehberlerine (industry guidance - recommenden practices - engineering technical practices - approved codes of practices) uyumlu HITRA prosesi işyerlerine özel seçilmelidir !

REFERANSLAR ve KAYNAKLAR :

[1] REVIEW OF HAZARD IDENTIFICATION TECHNIQUES HSL/2005/58 HEALTH AND SAFETY LABORATORY (An agency of the Health and Safety Executive) © Crown copyright (2000)

[2] BP Toledo Refinery HEALTH, SAFETY, SECURITY & ENVIRONMENTAL (HSSE) HANDBOOK Revision #4 March 1, 2014

[3] BP Gulf of Mexico GoM Safety & Operational Risk GoM Management of Lifting Operations Rev.1 1-Sept-2015 Approved - Issued for GoM

[4]  SALTER, Natalie : “IMPLEMENTATION OF THE HAZARDS AND EFFECTS MANAGEMENT PROCESS (HEMP) at Shell Chemical Facilities” Paper presented at 7th World Congress of Chemical Engineers Glasgow, Scotland July, 2005

[5] Chevron Pipe Line Company - Hazard Analysis Procedure GUG Version 1.5 [June 2012] CPL Version 2.0 [effective January 1, 2013]